Propaganda (communicatie)

Propaganda is het be�nvloeden van de publieke opinie om aanhangers te winnen voor bepaalde opvattingen of standpunten. Het omvat alle activiteiten waarmee mensen proberen anderen over te halen om hen te steunen. Het woord propaganda vindt zijn oorsprong in het Latijnse propagare wat uitbreiden of voortplanten betekent. Oorspronkelijk betekende propaganda dan ook het verbreiden van een boodschap. Het eerste gebruik van het woord is waarschijnlijk geweest in de naam van de Congregatio de propaganda fide door paus Paus Gregorius XV: de congregatie ter verbreiding van het geloof. Lange tijd werd het woord slechts in godsdienstige zin gebruikt, pas in de laatste 200 jaar ook daarbuiten.

Kenmerken van propaganda

In zijn algemeenheid is propaganda gericht op acceptatie van een idee, ideologie, opvatting of stelling en heeft als communicatietechniek een be�nvloedende intentie. De initiatiefnemer is meestal niet-commercieel en komt grotendeels voort uit maatschappelijke, kerkelijke of politieke stelsels. In die zin is er een overlap met sociale marketing en marketing van non-profitorganisaties.

Negatieve klank

Het begrip propaganda kreeg in de 20e eeuw, met name in de Tweede Wereldoorlog, een negatieve gevoelswaarde vanwege het vanuit een politiek systeem verstrekken van eenzijdige, onvolledige, verhullende of zelfs leugenachtige informatie om de publieke opinie te bespelen. In Nazi-Duitsland speelde Joseph Goebbels, minister van openbare Voorlichting en Propaganda van het Derde Rijk, een grote rol bij het in stand houden van het moreel bij de Duitse burgerbevolking die te maken kreeg met bombardementen, verslechterende levensomstandigheden en, naarmate de oorlog vorderde, steeds slechter nieuws van het front. Propagandistische campagnes met de omvang zoals in Nazi-Duitsland, maar ook van bijvoorbeeld stalinistisch Rusland en Irak onder Saddam Hoessein, worden ook wel indoctrinatie of, in de extreemste vorm, totalitarisme genoemd. Ze komen vooral voor - en kunnen ongecorrigeerd blijven bestaan - in dictaturen zonder vrijheid van meningsuiting. Kenmerkend is daarbij het sterke belang van de zender, die zijn eigen wensen probeert te realiseren zonder rekening te willen houden met het belang van de ontvanger. Dwang kan voorkomen, waarbij de vrijheid in keuze bij de ontvanger beperkt kan zijn.

Propaganda vindt echter ook plaats op kleinere of onschuldigere schaal, bijvoorbeeld in de vorm van affiches voor een politieke partij of stroming of een reclame die oproept tot het boycotten van dierlijk bont.

Propaganda en reclame hebben veel gemeen. Ook reclame gebruikt verhullende en vaak onware argumenten om een boodschap te verbreiden. Het verschil is dat reclame meestal voor commerci�le doeleinden wordt gebruikt en het meestal herkenbaar is als reclame.

Geschiedenis

Propaganda is een begrip waar tegenwoordig niet zoveel bij stil wordt gestaan. "Iets wat recht uit de geschiedenisboeken komt." Het is echter nog steeds zeer actueel. Een definitie die nog steeds van toepassing is:

Propaganda omvat het gecontroleerde gebruik van elke vorm van communicatie om de overtuigingen en gevoelens van een zekere groep te sturen in een welbepaalde richting. - Linebarger, Paul Myron Anthony - 1954 - Psychological Warfare -

Hevige campagnes zoals bekend uit WO II zijn dus niet de enige vorm van propaganda. Het begrip is veel uitgebreider dan algemeen wordt aangenomen, en daar ligt juist ook het gevaar. Het kan iets overduidelijks zijn zoals een persbericht, een poster of een toespraak, maar ook heel subtiel zoals een mop, een roddel of zelfs gewoon een kleur. Men wordt elke dag opnieuw geconfronteerd met een massa aan informatie. Communicatie-technologie�n hebben zich de voorbije jaren enorm ontwikkeld. De introductie van de televisie bracht voor velen ontspanning en entertainment terwijl het internet een nog groter communicatie-potentieel heeft gegeven aan de mens. Maar men vergeet vaak de nadelige gevolgen die in de schaduw staan van al dat informatie-geweld. Deze media hebben immers een sterkere invloed op de mens dan men zou vermoeden.

Nog steeds wordt propaganda als middel ingezet bij oorlogen. Bijvoorbeeld bij de Golfoorlog en de strijd tegen terroristen in Afghanistan. Het is dan ook niet vreemd dat propaganda in haar geschiedenis is gestempeld door oorlogspropaganda. Er zijn bij de grote heersende landen propagandadiensten. Deze diensten zorgen voor beeldvorming (image building) en de politieke belangen, intern als extern.

Plaats en tijd

In het Duits wordt vaak gezegd: Standort macht Standpunkt wat zoveel betekent als een mening wordt gevormd door de plaats waar men zich bevindt. Met andere woorden, wat de een propaganda vindt, is voor de andere gewoon de waarheid. In conflictsituaties ziet men dan vaak dat beide partijen elkaar van propaganda betichten (en ze daar ook nog eens allebei gelijk in hebben). In de recente oorlogen, tegen Slobodan Milosevic en Saddam Hoessein, werden beiden in de Westerse media regelmatig afgeschilderd als erger dan Adolf Hitler. In Servi� en Irak werd dit afgedaan als propaganda, terwijl in het Westen de indruk bestond dat met heel verschrikkelijke figuren te doen was, die de wereldvrede zouden bedreigen. De media in Servi� en Irak werden in die tijd niet voor serieus aangezien, daar dat toch alleen maar staatspropaganda was.